Gniazda naszych ptaków.
Gniazdo kosa - typ: otwarte, wysłane.
Nawet kilkuletnie dziecko wie, że ptak, zanim złoży jajo, musi sobie zbudować gniazdo. W naszej kulturze gniazdo nieodłącznie kojarzy się z domem, na co wskazuje chociażby nasz język, bogaty w zwroty takie, jak ”gniazdo rodzinne”, uwić sobie przytulne gniazdko”, „ przyszedł czas na założenie własnego gniazda” i wiele innych. Porównywany często do gniazda rodzinny dom człowieka to z reguły miejsce, które kształtuje w nas podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Tymczasem dla ptaków ich dom rodzinny, gniazdo, to jedno z najniebezpieczniejszych miejsc na ziemi. Dlaczego ? Otóż dlatego, że jego lokatorzy są narażeni na wiele niebezpieczeństw. W gnieździe przebywają pisklęta, od momentu wyklucia się z jaj, aż do chwili, kiedy będą już na tyle sprawne, by móc je samodzielnie opuścić i rozproszyć się w otoczeniu. W gnieździe przebywają także ptaki dorosłe wysiadujące jaja bądź ogrzewające pisklęta. Gniazdo nie może się przemieścić, znajduje się tam, gzie wybudował je ptak dorosły, i to od jego doświadczenia życiowego często zależy los mieszkających w nim piskląt oraz wysiadujących dorosłych. Jeśli jakiś drapieżnik zlokalizuje gniazdo, to ginie cały lęg młodych, które są wówczas całkowicie bezbronne. To dlatego w okresie karmienia piskląt ptaki dorosłe są bardzo ostrożne. Zawsze podlatują do gniazda ostrożnie, nigdy od razu, najpierw upewniają się czy nie podąża za nimi wzrok jakiegoś drapieżnika. Skowronek polny np. zawsze ląduje w pewnym oddaleniu od swego gniazda, a pozostały dystans pokonuje pieszo pośród wysokich traw. Inne ptaki starają się odciągnąć drapieżnika od gniazda, np. udając, że są ranne. Prawdziwymi mistrzami są tu sieweczki, które udają, że złamały skrzydło. Kiedy sieweczka w pobliżu gniazda spostrzeże drapieżnika, np. lisa, stara się zwrócić na siebie jego uwagę - głośno pogwizduje i pieszo ucieka, powłócząc jednym skrzydłem po ziemi. Dla drapieżnika jest to sygnał o łatwej do pochwycenia zdobyczy, dlatego zaczyna podążać za potencjalną ofiarą. Gdy sieweczka odciągnie lisa na odpowiednią odległość od gniazda, naraz „zdrowieje” i odlatuje - fortel się udał. Podobne zachowanie można także obserwować u trznadli i potrzosów.
Wróćmy jednak do gniazd. Bywają one różne. Gniazdo najczęściej ma kształt miseczki wykonanej z różnych materiałów, np. patyków, źdźbeł trawy czy piórek. Niekiedy są to misternie zbudowane konstrukcje, innym razem to tylko zagłębienie w ziemi. U niektórych gatunków gniazdo budują samce, u innych samice lub para ptaków. Jeśli chodzi o gniazda ptaków, jakie możemy znaleźć w naszych ogrodach, to posiadając odrobinę wprawy, możemy na podstawie znalezionego gniazda oznaczyć gatunek ptaka, do jakiego należało. Co ciekawe gniazda ptaków wróblowych zbudowane są z przeróżnych materiałów, ale zawsze w kolejności i wielkości typowej dla konkretnego gatunku. Żeby rozpocząć oznaczanie gniazda, trzeba poznać ogólną budowę gniazda przedstawioną na rysunku.
Warstwowa budowa gniazda otwartego.
Warto też poznać podstawowe typy gniazd. Tu także posłużę się rysunkiem oraz schematem.
Schemat podziału gniazd na typy.
Wybrane typy ptasich gniazd:
A GNIAZDO OTWARTE,
B ZAMKNIĘTE KULISTE,
C ZAMKNIĘTE WORKOWATE (remiz),
D UKRYTE WYSŁANE,
E PÓŁODKRYTE,
F OTWARTE CZARKOWATE Z LUŹNĄ WYŚCIÓŁKĄ
W Polsce dostępnych jest kilka dobrych kluczy do oznaczania gniazd ptaków.
Najlepsze to:
J. Gotzman, B Jabłoński Gniazda naszych ptaków PZWS Warszawa 1972
W. Aulak Klucz do oznaczania gniazd ptaków lęgowych Polski SGGW-AR Warszawa 1989
Dodajmy na koniec, że gniazda są potrzebne ptakom do odbycia lęgów. Po tym okresie praktycznie stają się zbędne. Dlatego jesienią (po 16 października do ostatniego dnia lutego) śmiało można je zdejmować, bo może na wiosnę ptaki znów wybiorą to miejsce do założenia nowego gniazda.
